“Sultanlar Devrinde Oğlanlar” adlı kitabında Osmanlı devrinde eşcinselliği anlatan Erdem Oksaçan, “Fatih, oğlanlara aşkını anlatan şiirler yazdı. Eşcinsellik, o devirde yaygındı” diyor
![]()
Resmî tarih söyleminde hasıraltı edilen konuların başında Osmanlı devrinde sıklıkla rastlanan eşcinsel ilişkiler geliyor. Tarihi lise kitaplarından öğrenenler, padişahların, önemli devlet adamlarının, şairlerin erkek erkeğe yaşadığı aşklar hakkında bilgi sahibi değil. Bu “gizli” dünyaya adım atmak için Osmanlı döneminden kalan kaynakları okumak ya da eski metinleri inceleyen tarihçilerin çalışmalarına göz atmak gerekiyor. Tarihçi Halit Erdem Oksaçan’ın kısa süre önce Agora Kitaplığı’ndan yayımlanan yedinci kitabı Sultanlar Devrinde Oğlanlar, bu cesur çalışmalardan biri. Oksaçan ile Osmanlı saray ve toplum yaşamında eşcinsellik hakkında konuştuk.
Osmanlı sarayında eşcinselliğe ilk olarak hangi padişah döneminde rastlıyoruz?
Osmanlı kronikleri bu konuda Yıldırım Bayezid’i işaret ediyor. Ancak kaynaklar, Yıldırım Bayezid’in karısı olan Sırp despotunun kızı ya da Çandarlı Ali Paşa üzerinden padişahı aklama gayreti içindeler. “Oğlancılık, Sırp despotunun kızı vasıtasıyla saraya girdi. Daha önce böyle bir gelenek yoktu” yaklaşımı var kroniklerde.
Bu kronikleri kim yazmış peki?
Tevârih-i Âl-i Osman adlı, yazarı bilinmeyen, saray için kaleme alınmış tarih kitapları bunlar. Bunlarda ayrıntılarıyla anlatılır Yıldırım Bayezid konusu. Hoca Sadettin Efendi’nin dile getirdiği iddialar da var. “Şu seferde şu kadar içoğlanı alındı. Saraya götürüldü“ gibi ifadeler mevcut. İlk oğlan hareminin de Yıldırım Bayezid döneminde kurulduğu kaynaklarda geçiyor.
Yıldırım Bayezid, kendine oğlan haremi mi kuruyor?
İçoğlanı kurumu, bu tür zevkleri olduğu söylenen veziri Çandarlı Ali Paşa’nın önerisiyle Yıldırım Bayezid devrinde kuruluyor. Sonra bu kurum harem hayatı ve cinsellik bağlamında Osmanlı tarihinde işlevsel hâle geliyor. İlerleyen dönemlerde valide ve haseki sultanlar, yerlerinin sarsılmaması, kendilerine rakip gözdeler çıkmaması için çocuklarını oğlanlara yönlendiriyor. Mesela Kösem Sultan, oğlu IV. Murad’ı bu amaçla çocukluğundan itibaren erkeklere alıştırıyor. IV. Murad, eşcinsel eğilimleri en iyi bilinen hükümdar. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde de buna ilişkin sarih bilgiler var.
Yıldırım Bayezid ve IV. Murad dışında bu tür ilişkiler yaşadığı söylenen başka padişahlar da var mı?
Evet. II. Bayezid, II. Murad, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Selim için de böyle söylenir. Fatih, Avni mahlasıyla kaleme aldığı Divanı’nda bazı Hıristiyan oğlanlara aşkını dile getirir. Bizans tarihçileri Kritovulos ve Dukas da bu iddialara açıklık getirir. Bu tarafsız kaynaklarda Fatih’in Bizans Dükü Notaras’ın oğlundan hoşlandığı, onu cinsel istekleri için babasından istediği, Notaras’ın ise bunu kabul etmediği için öldürüldüğü iddia edilir. Fatih’in Eflak Beyi Kazıklı Voyvoda’nın erkek kardeşi Radu ile aşk yaşadığı da öne sürülüyor.
Fatih Sultan Mehmet, Kazıklı Voyvoda’nın kardeşiyle nerede tanışıp aşk yaşıyor?
Fethedilen yerlerden alınan Hıristiyan çocukları, “pençik oğlanı” adıyla saray yaşamına dahil edilirdi. Bazı durumlarda devletlerarası ilişkiler kapsamında rehin alınan çocuklar da vardır. Radu da bu şekilde girmiştir Osmanlı sarayına. Fatih ile Radu’nun çocuklukları birlikte geçmiş.
![]()
Kanuni Sultan Süleyman ile Pargalı İbrahim arasında da benzer bir ilişki var mıydı?
Bazı kaynaklarda Kanuni’nin Pargalı’nın ayaklarını yıkadığı ve sonra bu suyu içtiği yönünde ifadeler var. Hürrem Sultan’ın Pargalı İbrahim’i kıskandığı ve ikisi arasındaki ihtilafın temelinde Kanuni ile Pargalı arasındaki sevginin yattığı da kaynaklarda geçer. Eşcinsellik, o dönemin yaygın ilişkisi ve Kanuni ile Pargalı’yı bundan ayrı tutmak mümkün değil. Şuara adlı şair tezkesinde bazı şairler oğlanlara değil de sadece kadınlara meylettikleri için “zavallı”, “kıt akıllı” olarak adlandırılır. O derece normal sayılıyor erkek erkeğe ilişki. Önemli olan ilişkinin gizli kalması ve toplum içinde yaşanmaması. Zira devletin, kapalı kapılar ardında yaşanana, özel hayata müdahalesi söz konusu değil.
Saray erkânının değil de, sıradan insanların yaşadığı eşcinsel ilişkilere dair birinci elden Osmanlıca kaynaklar var mı?
Evet, çeşitli kaynaklar var. Bunlar arasında en önemlilerinden biri “Deli Birader” olarak bilinen Mehmet Gazali’nin Kitâb-ı Dâfi-ü’l-Gumûm adlı kitabı. 16’ıncı yüzyılın cinsel yaşamı hakkında önemli bilgiler veren bu kitabında Mehmet Gazali, işlettiği hamamlarda yaşanan eşcinsel ilişkileri ayrıntılarıyla anlatır.
ÖZLEM ERTAN
TARAF
.jpg)
Resmî tarih söyleminde hasıraltı edilen konuların başında Osmanlı devrinde sıklıkla rastlanan eşcinsel ilişkiler geliyor. Tarihi lise kitaplarından öğrenenler, padişahların, önemli devlet adamlarının, şairlerin erkek erkeğe yaşadığı aşklar hakkında bilgi sahibi değil. Bu “gizli” dünyaya adım atmak için Osmanlı döneminden kalan kaynakları okumak ya da eski metinleri inceleyen tarihçilerin çalışmalarına göz atmak gerekiyor. Tarihçi Halit Erdem Oksaçan’ın kısa süre önce Agora Kitaplığı’ndan yayımlanan yedinci kitabı Sultanlar Devrinde Oğlanlar, bu cesur çalışmalardan biri. Oksaçan ile Osmanlı saray ve toplum yaşamında eşcinsellik hakkında konuştuk.
Osmanlı sarayında eşcinselliğe ilk olarak hangi padişah döneminde rastlıyoruz?
Osmanlı kronikleri bu konuda Yıldırım Bayezid’i işaret ediyor. Ancak kaynaklar, Yıldırım Bayezid’in karısı olan Sırp despotunun kızı ya da Çandarlı Ali Paşa üzerinden padişahı aklama gayreti içindeler. “Oğlancılık, Sırp despotunun kızı vasıtasıyla saraya girdi. Daha önce böyle bir gelenek yoktu” yaklaşımı var kroniklerde.
Bu kronikleri kim yazmış peki?
Tevârih-i Âl-i Osman adlı, yazarı bilinmeyen, saray için kaleme alınmış tarih kitapları bunlar. Bunlarda ayrıntılarıyla anlatılır Yıldırım Bayezid konusu. Hoca Sadettin Efendi’nin dile getirdiği iddialar da var. “Şu seferde şu kadar içoğlanı alındı. Saraya götürüldü“ gibi ifadeler mevcut. İlk oğlan hareminin de Yıldırım Bayezid döneminde kurulduğu kaynaklarda geçiyor.
Yıldırım Bayezid, kendine oğlan haremi mi kuruyor?
İçoğlanı kurumu, bu tür zevkleri olduğu söylenen veziri Çandarlı Ali Paşa’nın önerisiyle Yıldırım Bayezid devrinde kuruluyor. Sonra bu kurum harem hayatı ve cinsellik bağlamında Osmanlı tarihinde işlevsel hâle geliyor. İlerleyen dönemlerde valide ve haseki sultanlar, yerlerinin sarsılmaması, kendilerine rakip gözdeler çıkmaması için çocuklarını oğlanlara yönlendiriyor. Mesela Kösem Sultan, oğlu IV. Murad’ı bu amaçla çocukluğundan itibaren erkeklere alıştırıyor. IV. Murad, eşcinsel eğilimleri en iyi bilinen hükümdar. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde de buna ilişkin sarih bilgiler var.
Yıldırım Bayezid ve IV. Murad dışında bu tür ilişkiler yaşadığı söylenen başka padişahlar da var mı?
Evet. II. Bayezid, II. Murad, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Selim için de böyle söylenir. Fatih, Avni mahlasıyla kaleme aldığı Divanı’nda bazı Hıristiyan oğlanlara aşkını dile getirir. Bizans tarihçileri Kritovulos ve Dukas da bu iddialara açıklık getirir. Bu tarafsız kaynaklarda Fatih’in Bizans Dükü Notaras’ın oğlundan hoşlandığı, onu cinsel istekleri için babasından istediği, Notaras’ın ise bunu kabul etmediği için öldürüldüğü iddia edilir. Fatih’in Eflak Beyi Kazıklı Voyvoda’nın erkek kardeşi Radu ile aşk yaşadığı da öne sürülüyor.
Fatih Sultan Mehmet, Kazıklı Voyvoda’nın kardeşiyle nerede tanışıp aşk yaşıyor?
Fethedilen yerlerden alınan Hıristiyan çocukları, “pençik oğlanı” adıyla saray yaşamına dahil edilirdi. Bazı durumlarda devletlerarası ilişkiler kapsamında rehin alınan çocuklar da vardır. Radu da bu şekilde girmiştir Osmanlı sarayına. Fatih ile Radu’nun çocuklukları birlikte geçmiş.
Kanuni Sultan Süleyman ile Pargalı İbrahim arasında da benzer bir ilişki var mıydı?Bazı kaynaklarda Kanuni’nin Pargalı’nın ayaklarını yıkadığı ve sonra bu suyu içtiği yönünde ifadeler var. Hürrem Sultan’ın Pargalı İbrahim’i kıskandığı ve ikisi arasındaki ihtilafın temelinde Kanuni ile Pargalı arasındaki sevginin yattığı da kaynaklarda geçer. Eşcinsellik, o dönemin yaygın ilişkisi ve Kanuni ile Pargalı’yı bundan ayrı tutmak mümkün değil. Şuara adlı şair tezkesinde bazı şairler oğlanlara değil de sadece kadınlara meylettikleri için “zavallı”, “kıt akıllı” olarak adlandırılır. O derece normal sayılıyor erkek erkeğe ilişki. Önemli olan ilişkinin gizli kalması ve toplum içinde yaşanmaması. Zira devletin, kapalı kapılar ardında yaşanana, özel hayata müdahalesi söz konusu değil.
Saray erkânının değil de, sıradan insanların yaşadığı eşcinsel ilişkilere dair birinci elden Osmanlıca kaynaklar var mı?
Evet, çeşitli kaynaklar var. Bunlar arasında en önemlilerinden biri “Deli Birader” olarak bilinen Mehmet Gazali’nin Kitâb-ı Dâfi-ü’l-Gumûm adlı kitabı. 16’ıncı yüzyılın cinsel yaşamı hakkında önemli bilgiler veren bu kitabında Mehmet Gazali, işlettiği hamamlarda yaşanan eşcinsel ilişkileri ayrıntılarıyla anlatır.
ÖZLEM ERTAN
TARAF